Een fragment uit de theatershow ‘Functioneel Naakt’ van Theo Maassen:
“Ik heb één meningsverschil met mijn vader. Hij vindt, dingen die je niet kunt veranderen, moet je accepteren. Ik vind, dingen die je niet kunt accepteren, moet je veranderen.”

Dit is het dilemma dat in veel situaties aan mij gepresenteerd wordt. In de sociologie wordt het gedrag van de mens bestudeerd. De natuur van de mens wordt daarbij als uitgangspunt genomen. Hieruit ontstaat gedragstheorieën. En vanuit de theorieën wordt beleid gecreëerd om dit gedrag te beïnvloeden. Het is een typisch voorbeeld van de acceptatie van dingen die je niet vernaderen kunt.
Het dilemma ontstaat omdat ik in dezelfde situatie de mensheid uit haar comateuze toestand wekken wil, zodat de besturingstheorieën niet meer als uitgangspunt genomen hoeven worden.

Ik ben ervan overtuigd dat zeker 80% (en waarschijnlijk meer) van de miscommunicaties veroorzaakt wordt door een verkeerde interpretatie van de ontvanger. De zender heeft geen verkeerde bedoelingen, maar de ontvanger voelt zich desondanks beledigd. Hieruit ontstaat de volgende aanname. Miscommunicatie wordt veroorzaakt door een verkeerde interpretatie van de ontvanger van de door de zender goed bedoelde boodschap.
De oplossing van dit probleem heeft twee mogelijkheden. De eerste is een aanpassing van de boodschap van de zender. De boodschap moet dusdanig geformuleerd worden dat de ontvanger het niet verkeerd zal kunnen interpreteren. Ten tweede kan de ontvanger controleren of hij de boodschap op een gelijke manier interpreteert als de zender. Dit kan hij doen door bijvoorbeeld te parafraseren voordat hij zijn eigen conclusies trekt.
Het dilemma luidt dan als volgt: Moet, om de miscommunicatie te voorkomen of verhelpen, de zender of de ontvanger zijn gedrag aanpassen?

Het beste zou zijn, als beide partijen zouden proberen de miscommunicatie te voorkomen. Maar in de praktijk blijkt dat dit niet gebeurd. Het is namelijk niet nodig dat beide partijen tegelijkertijd proberen een miscommunicatie te voorkomen. Als één van beide partijen haar gedrag aanpast zal er geen miscommunicatie ontstaan, het doet dan niet toe welke partij zich aanpast. Als de zender zich aanpast, dan hoeft de ontvanger zich niet meer aan te passen. En vice versa. De miscommunicatie zal pas ontstaan als geen van beide partijen zich aanpast.

De volgende vraag is of iemand de capaciteit heeft om, zowel de miscommunicatie te herkennen, als zich aan te passen. Tijdens mijn opleiding bedrijfseconomie wordt mij in een practicum genaamd CMV (Communicatieve Management Vaardigheden) geleerd te communiceren. Ondanks dat ook andere studenten het practicum voldoende afronden, en je er dus vanuit mag gaan dat zij de vaardigheden van het communiceren beheersen, merk ik dat zij de vaardigheden in het dagelijkse leven niet gebruiken. Zij zouden in staat moeten zijn miscommunicaties te voorkomen, maar toch doen zij dat niet. Dit suggereert dat deze mensen niet de capaciteit hebben de communicatie vaardigheden te gebruiken.

En hier komt het meningsverschil van Theo Maassen en zijn ‘vader’ boven drijven.
Moet je accepteren dat er mensen zijn die niet in staat zijn zich aan te passen? Hierdoor zal de verantwoordelijkheid voor het oplossen van het communicatieprobleem komen te liggen bij degene die daartoe in staat is. Dit kan zeer frustrerend zijn. Vooral in relaties die een zeer sterke omgang met elkaar vereisen, bijvoorbeeld op de werkvloer of in een huwelijk.

Ik durf te zeggen dat ik wel de capaciteit bezit miscommunicaties te herkennen en op te lossen. Een voorbeeld is het conflict rond de spotprenten met de profeet Mohammed. De tekenaars hebben geen beledigende bedoelingen met de prenten, maar toch zijn er mensen beledigd. Ik leg de verantwoordelijkheid bij de ontvanger. De rellende moslims zijn niet in staat de bedoelingen van de tekenaars te begrijpen. Nu kunnen de tekenaars besluiten geen prenten meer te maken. Maar dat zou dan weer botsen met de vrijheid van meningsuiting, want het is tot een van grootste waarden geworden van mensen die het bezitten en die het ontnomen wordt.

Het dilemma nog eens concreet: Moet je accepteren dat er mensen zijn die niet in staat zijn tot empathie in de communicatie, en daardoor afstand doen van je overtuigingen? Of accepteer je het niet en moet je ernaar streven dat anderen ook leren te communiceren?

Je zou zeggen dat dit niet zo’n groot probleem is, want als je in staat bent een miscommunicatie op te lossen dan is er toch geen enkele reden om dit niet te doen. Dit klopt. Maar hetzelfde dilemma is te plaatsen op criminaliteit. Moet je gedogen dat bepaalde mensen een misdaad plagen, omdat zij andere waarden hebben en dus een andere definitie van misdaad? Mag je een zwakbegaafde een moord laten plegen, hem daar vervolgens niet voor straffen en hem dus in staat stellen nogmaals te moorden, omdat hij niet in staat is te begrijpen dat moorden ‘slecht’ is? Ik denk dat hier niemand over na hoeft te denken en zal zeggen dat je een moord altijd voorkomen moet. Zo denk ik dus dat je miscommunicatie ook altijd voorkomen moet.

In de sociologie heet dit het ‘Is – Ouhgt to be’ probleem. Dit geeft de strijd weer tussen hoe de wereld is, en hoe mensen denken dat de wereld zou moeten zijn. De vraag die je dan eerst beantwoorden moet is de volgende: Kunnen mensen veranderen? Ik zou graag willen dat de mensheid veranderen kan, maar ik word steeds banger dat dat niet het geval is.
Ik ben het met Theo Maassen eens, dingen die je niet kunt accepteren moet, moet je veranderen. Maar blijkbaar zit de wereld zo in elkaar dat zelfs onacceptabele dingen niet te veranderen zijn. Hoezeer je het ook wilt of probeert. Zo word je gedwongen compromissen te sluiten. Af te stappen van je overtuigingen. Accepteren dat dingen niet veranderen kunnen. Je ondergeschikt maken aan de onwetendheid, al dan niet domheid, naïviteit en onbegrip van anderen. Theo Maassen weet het zelf heel goed te verwoorden: “Een optimist is een slecht geïnformeerde pessimist”.